Rhizartroza, znana również jako choroba zwyrodnieniowa stawu nadgarstkowo-śródręcznego kciuka (CMC I), jest przewlekłym schorzeniem dotykającym osoby po 50. roku życia – częściej kobiety. Zmiany zwyrodnieniowe w tym stawie prowadzą do bólu, ograniczenia ruchomości oraz deformacji ręki, co znacznie utrudnia codzienne czynności, takie jak chwytanie przedmiotów czy wykonywanie precyzyjnych prac z wykorzystaniem ruchu kciuka. Choroba rozwija się stopniowo i w zaawansowanych stadiach może wymagać interwencji chirurgicznej.
Etiologia / Przyczyny choroby zwyrodnieniowej
Rhizartroza jest wynikiem postępującego zużycia chrząstki stawowej w obrębie połączenia kości czworobocznej większej z podstawą pierwszej kości śródręcza. Do głównych czynników ryzyka należą:
- płeć i wiek – choroba występuje częściej u kobiet, zwłaszcza po menopauzie, co sugeruje wpływ zmian hormonalnych;
- predyspozycje genetyczne – u niektórych osób istnieje rodzinna skłonność do zmian zwyrodnieniowych stawów;
- przebyte urazy – złamania i zwichnięcia w obrębie stawu CMC I mogą przyspieszać rozwój zwyrodnienia;
- czynniki biomechaniczne – nadmierne obciążenie ręki w wyniku wykonywania powtarzalnych ruchów (np. u fryzjerów, krawców, muzyków) zwiększa ryzyko choroby.
Objawy choroby zwyrodnieniowej
Początkowe objawy rhizartrozy mogą być subtelne, jednak stopniowo się nasilają. Do najczęstszych należą:
- ból u podstawy kciuka, nasilający się podczas chwytania przedmiotów i ruchów obrotowych, np. odkręcania butelek;
- osłabienie siły chwytu utrudniające wykonywanie codziennych czynności;
- sztywność i ograniczenie ruchomości kciuka;
- obrzęk i stopniowa deformacja stawu, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach choroby;
- charakterystyczny „chrupiący” dźwięk podczas wykonywania ruchu kciukiem (krepitacja).
Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej
Rozpoznanie rhizartrozy opiera się na trzech badaniach:
- wywiadzie lekarskim – który ocenia dolegliwości bólowe i ograniczenia w funkcjonowaniu ręki a także ogólny kontekst choroby;
- badaniu fizykalnym – uwzględniającym testy kliniczne, takie jak test mielenia (ucisk i rotacja stawu), który pomaga ono ocenić stopień uszkodzenia chrząstki;
- badaniach obrazowych:
- RTG – wykrywa zwężenie szpary stawowej, osteofity i deformacje kostne;
- USG i MRI – stosowane rzadziej, ale mogą pomóc w ocenie stanu tkanek miękkich oraz wczesnych zmian zwyrodnieniowych.
Choroba zwyrodnieniowa stawu nadgarstkowo-śródręcznego kciuka jest klasyfikowana według różnych systemów oceniających stopień zaawansowania zmian. Jednym z najczęściej stosowanych jest radiologiczna klasyfikacja Eaton-Littler, obejmująca cztery stopnie zaawansowania:
- Stopień I – niewielkie zwężenie szpary stawowej, bez znaczących zmian kostnych.
- Stopień II – powiększające się osteofity oraz dalsze zwężenie przestrzeni stawowej.
- Stopień III – znaczne uszkodzenie chrząstki, osteofity, pogłębienie zmian degeneracyjnych.
- Stopień IV – całkowita destrukcja stawu, obejmująca także sąsiadujące struktury.
W miarę postępu choroby stopień nasilenia objawów wzrasta, co wpływa na ograniczenie funkcjonalności nadgarstka i wymaga odpowiedniego podejścia terapeutycznego.
Istota / Cel Leczenia choroby zwyrodnieniowej
Leczenie rhizartrozy ma na calu przede wszystkim zatrzymanie rozwoju choroby zwyrodnieniowej, złagodzenie bądź całkowitą likwidację bólu oraz stanu zapalnego. W zależności od stadium choroby i zakresu zmian celem leczenia będzie odbudowa i przywrocenie jak najpełniejszego zakresu siły i funkcji.
Leczenie zachowawcze
W początkowych stadiach choroby stosuje się przede wszystkim metody nieinwazyjne:
- unieruchomienie stawu – przy pomocy specjalnych ortez stabilizujących kciuk w celu zmniejszenia bólu i ograniczenia ruchu w stawie;
- farmakoterapia – doustne, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz maści przeciwbólowe;
- iniekcje dostawowe – podanie kortykosteroidów lub kwasu hialuronowego w celu złagodzenia objawów;
- fizjoterapia – ćwiczenia wzmacniające mięśnie ręki i zabiegi fizykalne zmniejszające stan zapalny.
Leczenie operacyjne
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów lub są one niesatysfakcjonujące, konieczna może być interwencja chirurgiczna. Wybór metody zależy od wieku pacjenta, poziomu jego aktywności oraz stopnia zaawansowania choroby. Stosuje się trzy metody:
- trapezektomia – usunięcie kości czworobocznej większej i rekonstrukcja więzadeł przy użyciu przeszczepu ścięgna;
- endoprotezoplastyka – zastosowanie protezy stawu CMC I, co przywraca funkcję ręki i zmniejsza ból;
- artrodeza – usztywnienie stawu, jest wskazane u osób pracujących fizycznie, którym zależy na utrzymaniu siły chwytu, metoda rzadziej stosowana ze względu na ograniczenie ruchomości kciuka w efekcie zabiegu.
Fizjoterapia
Rehabilitacja z wykorzystaniem fizjoterapii odgrywa kluczową rolę w terapii rhizartrozy. Stosuje się:
- ćwiczenia poprawiające siłę i stabilność mięśni ręki,
- techniki mobilizacyjne zmniejszające ból i poprawiające zakres ruchu,
- terapie manualne,
- zabiegi fizykalne (ultradźwięki, elektroterapia),
- nauka ergonomii i stosowanie sprzętu pomocniczego w codziennych czynnościach.
Rokowania i powrót do sprawności
Rokowania w leczeniu rhizartrozy zależą od stopnia zaawansowania choroby i wybranej metody terapeutycznej. Wczesna interwencja i odpowiednio dobrana terapia zwiększają szanse na zachowanie funkcjonalności ręki i zmniejszenie dolegliwości bólowych.
- W łagodnych i umiarkowanych przypadkach – leczenie zachowawcze, w tym stosowanie ortez i ćwiczeń, pozwala na znaczną poprawę funkcji ręki i redukcję bólu.
- W zaawansowanych przypadkach – leczenie operacyjne daje dobre wyniki w długoterminowej poprawie funkcji kciuka, jednak pełna rekonwalescencja może trwać od kilku miesięcy do roku.
- Po operacji – większość pacjentów odzyskuje sprawność w zakresie codziennych czynności, choć niewielka grupa może odczuwać osłabienie siły chwytu.
Możliwe komplikacje i powikłania
Niezależnie od wybranej metody leczenia, mogą wystąpić pewne powikłania, w tym:
- przewlekły ból i sztywność – u niektórych pacjentów objawy mogą utrzymywać się pomimo leczenia;
- zanik mięśni kłębu kciuka – związany z przewlekłym oszczędzaniem ręki lub brakiem odpowiedniej rehabilitacji;
- powikłania pooperacyjne – infekcje, krwiaki, zaburzenia gojenia ran, a także uszkodzenie struktur nerwowych;
- zmniejszenie zakresu ruchomości – w przypadku nieprawidłowo przeprowadzonej artrodezy lub niepełnej rehabilitacji.
Regularne kontrole u specjalisty oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń fizjoterapeutycznych mogą pomóc w uniknięciu powikłań i dać optymalny wynik leczenia.
Podsumowanie
Rhizartroza jest częstą przyczyną bólu i dysfunkcji ręki, szczególnie u kobiet po 50. roku życia. Wczesna diagnoza i właściwie dobrana terapia mogą zapobiec progresji choroby i poprawić jakość życia pacjenta. Leczenie obejmuje zarówno metody zachowawcze, jak i chirurgiczne, a rehabilitacja odgrywa kluczową rolę w procesie powrotu do sprawności. Ostateczny wybór terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.
