Złamanie haczyka kości haczykowatej to rzadki uraz nadgarstka, stanowiący między 2–4% wszystkich złamań kości w obrębie nadgarstka. Złamanie bywa często przeoczone w diagnostyce ze względu na jego słabą widoczność w podstawowych badaniach obrazowych i często subtelne objawy. Uraz dotyka szczególnie sportowców uprawiających dyscypliny wymagające mocnego chwytu – takie jak golf, baseball, tenis czy hokej.
Etiologia/przyczny
Haczyk kości haczykowatej (łac. hamulus ossis hamati) znajduje się na dłoniowej stronie nadgarstka w pobliżu podstawy czwartego i piątego palca. Jest to charakterystyczny wyrostek kostny kości haczykowatej (łac. os hamatum), jednej z ośmiu kości nadgarstka szeregu dalszego. Haczyk stanowi punkt zaczepienia dla więzadeł i ścięgien, m.in. troczka zginaczy, który tworzy część kanału nadgarstka, ważnego dla przechodzących tam struktur (nerwu pośrodkowego i ścięgien mięśni zginaczy palców).
Do złamania haczyka kości haczykowatej dochodzi zazwyczaj w wyniku:
- bezpośredniego uderzenia w dłoń, np. podczas upadku na wyciągniętą rękę,
- na skutek przewlekłego mikrourazu spowodowanego powtarzającymi się ruchami chwytania sprzętu sportowego, takiego jak kije, pałki czy rakiety,
- wykonywania powtarzalnych, długotrwałych czynności z silnym chwytaniem w pracy fizycznej.
Objawy złamania haczyka kości haczykowatej
Pacjenci zwykle zgłaszają ból po stronie dłoniowej nadgarstka, nasilający się przy chwytaniu przedmiotów. Może wystąpić tkliwość w okolicy haczyka kości haczykowatej, osłabienie siły chwytu oraz drętwienie lub mrowienie w obrębie palców IV i V, które jest wywołane podrażnieniem nerwu łokciowego.
Diagnostyka złamanie haczyka kości haczykowatej
Rozpoznanie złamania haczyka kości haczykowatej jest trudne ze względu na niską czułość standardowych zdjęć rentgenowskich. Zaleca się wykonanie specjalnych projekcji, takich jak zdjęcie w projekcji kanału nadgarstka, które zwiększa czułość diagnostyczną. Tomografia komputerowa (TK) jest uważana za „złoty standard” w diagnostyce tych złamań ze względu na wysoką czułość i specyficzność obrazu. Rezonans magnetyczny (MRI) może być przydatny w rozpoznaniu złamania i ocenie towarzyszących uszkodzeń tkanek miękkich, takich jak uszkodzenia nerwu łokciowego czy ścięgien zginaczy.
Istota i cel leczenia złamanie haczyka kości haczykowatej
Zasadniczymi celami leczenia są:
- przywrócenie funkcji nadgarstka,
- eliminacja bólu,
- zapobieżenie powikłaniom, takim jak ból przewlekły i neuropatia nerwu łokciowego.
Wybór metody leczenia zależy od stopnia przemieszczenia złamania, nasilenia objawów oraz wymagań i oczekiwań pacjenta związanymi z jego aktywnością.
Leczenie zachowawcze
W przypadkach nieprzemieszczonych złamań zaleca się unieruchomienie nadgarstka w opatrunku gipsowym przez około 6 tygodni. Należy jednak pamiętać, że leczenie zachowawcze wiąże się z wysokim ryzykiem braku zrostu, sięgającym 40–50%. Mimo braku zrostu u większość pacjentów po zakończeniu leczenia zachowawczego ból ustępuje i powraca pełen zakres ruchu. Pod uwagę należy brać także konsekwencje stosunkowo długiego usztywnienia co wiąże się z odpowiednią fizjoterapią.
Leczenie operacyjne
Wskazaniami do leczenia operacyjnego są złamania z przemieszczeniem, brak zrostu kostnego po leczeniu zachowawczym oraz występowanie objawów neuropatii nerwu łokciowego. Metody operacyjne obejmują usunięcie haczyka kości haczykowatej lub repozycję i zespolenie złamania za pomocą śrub.
- Usunięcie haczyka jest skuteczną i preferowaną metodą – szczególnie u sportowców – umożliwia szybszy powrót do aktywności, zazwyczaj już w ciągu 6 tygodni od zabiegu. Wycięcie haczyka prowadzi do przemieszczenia ścięgna FDP palca małego o około 5mm w stronę łokciową. Niektóre badania wykazują spadek siły ścięgna zginacza głębokiego palca małego FDP o około 10-15%.
- Otwarta repozycja i zespolenie (ORIF) stosowana jest w przypadkach świeżych i znacznie przemieszczonych złamań u pacjentów, którzy oczekują odzyskania pełnej siły chwytu. Do zespolenia stosuje się małe śruby pogrążone w celu uniknięcia ewentualnego podrażnienia głębokiej gałęzi nerwu łokciowego. Wskaźnik zrostu po tych zabiegach jest bardzo wysoki.
Fizjoterapia
Po zakończeniu unieruchomienia lub po leczeniu operacyjnym niezbędna jest fizjoterapia, mająca na celu przywrócenie pełnego zakresu ruchu, wzmocnienie mięśni oraz poprawę funkcji nadgarstka w tym chwytu. Program rehabilitacji powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb pacjenta i specyfik przypadku, jednak zawsze powinien zawierać:
- ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w nadgarstku,
- wzmacnianie mięśni dłoni i przedramienia,
- poprawę propriocepcji oraz zdolności funkcjonalnych ręki.
Zabiegi powinny być prowadzone przez doświadczonego specjalistę fizjoterapii ręki i nadgarstka
Rokowania i powrót do sprawności
Przy odpowiednim leczeniu rokowania są zazwyczaj dobre. Pacjenci poddani leczeniu operacyjnemu często wracają do pełnej aktywności w ciągu 6 tygodni. Jednakże, brak zrostu po leczeniu zachowawczym może prowadzić do przewlekłych dolegliwości bólowych i ograniczenia funkcji ręki.
Możliwe komplikacje i powikłania
Nieleczone lub źle zrośnięte złamanie może prowadzić do:
- przewlekłego bólu,
- osłabienia siły chwytu,
- neuropatii nerwu łokciowego,
- trwałego ograniczenia funkcji nadgarstka.
Wysoki odsetek braku zrostu po leczeniu zachowawczym podkreśla znaczenie wczesnej, prawidłowej diagnostyki i zastosowania odpowiedniego leczenia.
Podsumowanie
Złamanie haczyka kości haczykowatej, choć rzadkie, wymaga precyzyjnej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Dzięki szybkiemu rozpoznaniu oraz zastosowaniu właściwej terapii (zachowawczej lub operacyjnej), pacjenci mogą wrócić do pełnej sprawności, minimalizując ryzyko powikłań. Szczególne przypadki stanowią sportowcy, u których czas powrotu do aktywności odgrywa istotną rolę.
