Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą, autoimmunologiczną chorobą zapalną, która może prowadzić do destrukcji stawów i znacznego upośledzenia funkcji ręki, nadgarstka, łokcia i innych stawów. Choroba ta wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego, które powinno obejmować zarówno leczenie zachowawcze, jak i chirurgiczne.
Etiologia i patofizjologia RZS
RZS rozwija się w wyniku nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego, który atakuje błonę maziową stawów. W konsekwencji dochodzi do przewlekłego zapalenia, powstawania przerośniętej tkanki zapalnej oraz degradacji chrząstki i kości. W ręce typowe zmiany obejmują:
- zapalenie i uszkodzenie stawów międzypaliczkowych bliższych (PIP) oraz śródręczno-paliczkowych (MCP),
- deformacje w kształcie “łabędziej szyi” (swan neck) i “butonierki” (boutonnière),
- podwichnięcia i niestabilność stawów (MCP) oraz uszkodzenia ścięgien prostowników i zginaczy.
W obrębie nadgarstka dochodzi do synowitis oraz destrukcji struktur kostnych, co może skutkować poważnymi deformacjami i ograniczeniem ruchomości.
W stawie łokciowym charakterystyczne są zapalenie błony maziowej, powstawanie guzów reumatoidalnych oraz postępująca sztywność stawu.
Objawy kliniczne RZS
Pacjenci z RZS skarżą się przede wszystkim na:
- ból i obrzęk stawów,
- poranną sztywność trwającą ponad godzinę,
- osłabienie chwytu ręki,
- deformacje stawów i ograniczenie ich ruchomości.
Często występuje także uczucie osłabienia i zmęczenia, charakterystyczne dla chorób zapalnych.
Diagnostyka RZS
Rozpoznanie RZS opiera się na kryteriach klinicznych, laboratoryjnych i obrazowych. Kluczowe badania obejmują:
- testy laboratoryjne, takie jak czynnik reumatoidalny (RF) oraz przeciwciała anty-CCP,
- obrazowanie radiologiczne, w tym RTG, MRI lub USG, w celu oceny zmian destrukcyjnych i aktywnego zapalenia.
Istota leczenia RZS
Ogólne podejście do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) opiera się na wczesnym rozpoznaniu i wdrożeniu terapii mającej na celu zahamowanie postępu choroby, złagodzenie stanu zapalnego oraz poprawę funkcji stawów ręki, nadgarstka i łokcia. Kluczowe jest podejście interdyscyplinarne, które obejmuje regularne monitorowanie stanu pacjenta, dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb oraz wspieranie funkcji stawów poprzez odpowiednią rehabilitację i edukację pacjenta. Głównym celem leczenia jest utrzymanie jak największej sprawności oraz poprawa jakości życia.
Leczenie zachowawcze RZS
W leczeniu zachowawczym RZS istotne jest zahamowanie postępu choroby oraz łagodzenie objawów. Wykorzystuje się w tym celu:
- farmakoterapię – metotreksat, leki biologiczne (np. inhibitory TNF-α), glikokortykosteroidy oraz NLPZ,
- fizjoterapię – ćwiczenia poprawiające ruchomość i siłę stawów oraz stosowanie szyn stabilizujących.
Leczenie chirurgiczne RZS
W przypadkach zaawansowanych zmian, kiedy leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, konieczna może być interwencja chirurgiczna. Dostępne opcje leczenia chirurgicznego obejmują:
- synowektomię – usunięcie zapalnie zmienionej błony maziowej, co może zmniejszyć ból i poprawić funkcję stawu;
- artrodezy – stabilizacja i unieruchomienie stawu w funkcjonalnej pozycji, stosowana często w przypadku nadgarstka;
- endoprotezoplastykę – wymiana uszkodzonych stawów na endoprotezy, np. w stawach śródręczno-paliczkowych (MCP), nadgarstku lub łokciowym;
- rekonstrukcje ścięgien – przywracające funkcję ręki w przypadku zerwań.
Fizjoterapia
Fizjoterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu RZS, pomagając w utrzymaniu ruchomości i siły stawów oraz minimalizowaniu bólu. Regularne ćwiczenia, stosowanie szyn stabilizujących i terapia manualna pozwalają na poprawę funkcji stawów oraz ograniczenie skutków deformacji. Ważne jest indywidualne dopasowanie programu rehabilitacyjnego do potrzeb pacjenta.
Rokowania i szanse powrotu do sprawności
Rokowania w przypadku RZS zależą od wczesnej diagnozy, skuteczności terapii oraz zaawansowania zmian w stawach. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia, takim jak przeciwreumatyczne leki modyfikujące przebieg RZS (disease-modifying anti-rheumatic drugs – DMARDs) i terapie biologiczne, można zahamować postęp choroby i poprawić jakości życia.
Możliwe komplikacje i powikłania
Powikłania RZS mogą dotyczyć zarówno układu ruchu, jak i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Najczęstsze to:
- deformacje stawów i utrata ich funkcji,
- zerwanie ścięgien i niestabilność stawów,
- powstawanie guzów reumatoidalnych,
- wtórne infekcje w obrębie zajętych stawów,
- zmiany pozastawowe, takie jak zapalenie naczyń (vasculitis), zmiany płucne czy choroby sercowo-naczyniowe.
Znaczenie wczesnej diagnostyki i terapii
Wczesne rozpoznanie i agresywne leczenie RZS pozwala na uniknięcie trwałych deformacji i poprawę jakości życia pacjentów. Z tego powodu kluczowe jest, aby pacjenci z podejrzeniem RZS byli szybko kierowani do specjalisty reumatologa.
Podsumowanie
Reumatoidalne zapalenie stawów to wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne. Holistyczne podejście, obejmujące farmakoterapię, fizjoterapię oraz leczenie chirurgiczne, może znacząco poprawić funkcję stawów oraz jakość życia pacjentów. Ważna jest rola i współpraca doświadczonego lekarza specjalisty reumatologa i ortopedy w interdyscyplinarnym podejściu do tej przewlekłej choroby – szczególnie w przypadkach konieczności operacji.
