Kciuk narciarza, znany również jako uszkodzenie więzadła pobocznego łokciowego stawu śródręczno-paliczkowego kciuka (ang. ulnar collateral ligament injury – UCL), jest to uraz polegający na uszkodzeniu więzadła odpowiedzialnego za stabilizację stawu śródręczno-paliczkowego kciuka. Dochodzi do niego najczęściej wskutek gwałtownego odchylenia kciuka do boku. Nazwa pochodzi od charakterystycznego mechanizmu urazu polegającego na upadku na rękę z kijkiem narciarskim. Uszkodzenie to często występuje również w innych sportach a także u osób wykonujących czynności wymagające dużego obciążenia kciuka.
Etiologia/przyczyny kciuka narciarza
Kciuk narciarza jest wynikiem działania nagłej, gwałtownej siły bocznej na kciuk, co prowadzi do nadmiernego rozciągnięcia i zerwania więzadła. Do bezpośrednich przyczyn należą:
- upadek na rękę z nienaturalnym wygięciem kciuka,
- urazy w czasie uprawiania sportu (np. w narciarstwie, siatkówce, koszykówce),
- mikrourazy spowodowane powtarzalnym przeciążeniem stawu,
- urazy podczas pracy manualnej, np. w budownictwie lub w zawodach wymagających intensywnej pracy rąk.
Objawy kciuka narciarza
- silny ból i obrzęk u podstawy kciuka,
- trudności z chwytaniem przedmiotów,
- niestabilność stawu kciuka,
- ograniczenie ruchomości lub uczucie „niestabilności” w stawie śródręczno-paliczkowym kciuka,
- krwiak lub zasinienie w okolicy kciuka.
Diagnostyka kciuka narciarza
Prawidłowa diagnoza wymaga:
- dokładnego wywiadu medycznego – opis mechanizmu urazu i objawów,
- badania klinicznego – przeprowadzenie testów stabilności stawu (np. test naciągania więzadła),
- badań obrazowych:
- RTG – służy wykluczeniu złamań kości, w tym złamania awulsyjnego (oderwania fragmentu kości w miejscu przyczepu więzadła),
- USG – służy ocenie ciągłości więzadła,
- MRI – służy precyzyjnej ocenie stanu więzadła i uszkodzeń tkanek miękkich.
Diagnoza różnicowa powinna uwzględniać inne urazy w obrębie stawu kciuka, takie jak zmiany zwyrodnieniowe lub inne, możliwe uszkodzenia więzadeł.
Istota leczenia kciuka narciarza
Celem zasadniczym leczenia jest przywrócenie stabilności stawu i funkcji chwytnej kciuka. Szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia zapobiega powikłaniom prowadzącym do przewlekłej niestabilność, bólu chronicznego oraz zmian zwyrodnieniowych stawu (artrozy).
Leczenie zachowawcze
Stosowane przy częściowym uszkodzeniu więzadła, bez awulsji i utraty ciągłości. W ramach terapii stosuje się:
- unieruchomienie kciuka w ortezie na 4-6 tygodni,
- stosowanie leków przeciwbólowych,
- terapię zimnem w celu zmniejszenia obrzęku,
- fizjoterapię po zakończeniu unieruchomienia.
Leczenie operacyjne
Jest wskazane przy całkowitym zerwaniu więzadła lub złamaniu awulsyjnym. Operacja umożliwia przywrócenie ciągłości więzadła i stabilności stawu. Możliwe techniki chirurgiczne obejmują:
- Rekonstrukcję więzadła – zszycie uszkodzonego więzadła, jeśli jest w dobrym stanie,
- Rekonstrukcję więzadłową – przeszczepienie tkanek w przypadku rozległego uszkodzenia,
- Naprawę z kotwicą – zastosowanie nici chirurgicznych i mikroimplantów w celu stabilizacji stawu.
Fizjoterapia
Rehabilitacja z zastosowaniem specjalistycznej, etapowej fizjoterapii jest niezbędna dla odzyskania pełnej sprawności:
- faza 1 (0-6 tygodni) – unieruchomienie w ortezie i ćwiczenia pasywne,
- faza 2 (6-8 tygodni) – stopniowe wprowadzanie ruchów aktywnych i delikatne wzmacnianie mięśni,
- faza 3 (po 8 tygodniach) – ćwiczenia funkcjonalne, zwiększanie zakresu ruchu i siły,
- faza 4 (po 12 tygodniach) – pełna rehabilitacja z naciskiem na przywrócenie koordynacji, siły, zakresu i funkcji chwytnej.
Rokowania i powrót do sprawności
Rokowanie jest dobre przy wczesnym rozpoczęciu leczenia, odpowiednim jego prowadzeniu i prawidłowej rehabilitacji. W przypadku częściowego uszkodzenia więzadła rekonwalescencja trwa zwykle 6-8 tygodni. Po operacji czas powrotu do pełnej aktywności wynosi ok. 3 miesięcy. U sportowców intensywna fizjoterapia pozwala na powrót do uprawiania sportu po około 3-4 miesiącach.
Możliwe komplikacje i powikłania
Nieleczony, leczony z opóźnieniem lub nieprawidłowo leczony kciuk narciarza prowadzi do szeregu komplikacji. Są to najczęściej:
- przewlekła niestabilność stawu,
- ograniczenie ruchomości,
- przewlekły ból,
- zmiany zwyrodnieniowe stawu kciuka (artroza),
- uszkodzenie nerwów w okolicy operacyjnej,
- infekcje pooperacyjne,
- utrzymujące się problemy z funkcją chwytania.
